ROZPORZĄDZENIA I ZALECENIA POLSKIE, EUROPEJSKIE I ŚWIATOWE
Przepisy prawa, zalecenia i opracowania branżowe zarówno polskie, jak europejskie i światowe stanowią podstawowy zakres wiedzy w dziedzinie pomieszczeń czystych, laboratoriów i obiektów o przeznaczeniu specjalnym. Wskazane jest korzystanie z dokumentów w wersji najnowszej, dostępnej zwykle na stronach internetowych jednostek państwowych odpowiedzialnych za publikacje legislacyjne.
Przykładowe polskie akty prawne:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania
Ustawa Prawo Farmaceutyczne
Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 15 kwietnia 2022 w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej wraz z powiązanymi rozporządzeniami odnoszącymi się do innych rodzajów jednostek służby zdrowia
Przykładowe europejskie i światowe akty prawne i zalecenia:
Transport of Infectious Substances – Department of Communicable Disease, Surveillance and Response, WHO 2004
WHO Good Manufacturing Practices. HVAC systems for non-sterile pharmaceutical dosage forms. Annex 2, WHO Technical Report Series 937, 2006
WHO Good Manufacturing Practices. Water for pharmaceutical use. Annex 3, WHO Technical Report Series 929, 2005
PN-EN ISO 14644. Pomieszczenia czyste i związane z nimi środowiska kontrolowane:
FED – STD – 209E Norma federalna dotycząca klasyfikacji czystości powietrza na obszarze USA
PORÓWNANIE WYMAGAŃ RÓŻNYCH NORM CZYSTOŚCI PYŁOWEJ POWIETRZA
GMP | FED-STD-209E | FED-STD-209D | PN-EN ISO | Maksymalna dopuszczalna liczba ziaren równych lub większych niż podana wielość [szt/m3] | |||||
0,1 µm | 0,2 µm | 0,3 µm | 0,5 µm | 1,0 µm | 5,0 µm | ||||
ISO Class 1 | 10 | 2 | – | – | – | – | |||
ISO Class 2 | 100 | 24 | 10 | 4 | – | – | |||
M1 | 350 | 75,5 | 30,9 | 10 | – | ||||
ISO Class 3 | 1000 | 237 | 102 | 35 | 8 | – | |||
M 1,5 | 1240 | 265 | 106 | 35.3 | |||||
M2 | 3.500 | 757 | 308 | 100 | – | ||||
ISO Class 4 | 10.000 | 2.370 | 1.020 | 352 | 83 | – | |||
M 2,5 | 10 | 12.400 | 2.650 | 1.060 | 353 | – | |||
M3 | 35.000 | 7.570 | 3.090 | 1.000 | – | ||||
A* | 3.500/ 3.520 | 20/20 | |||||||
ISO Class 5 | 100.000 | 23.700 | 10.200 | 3.520 | 832 | 29 | |||
B* | 3.520/ 352.000 | 29/2.900 | |||||||
M 3,5 | 100 | 26.500 | 10.600 | 3.530 | – | ||||
M4 | 75.700 | 30.900 | 10.000 | – | |||||
ISO Class 6 | 1.000.000 | 237.000 | 102.000 | 35.200 | 8.320 | 293 | |||
M 4,5 | 1000 | 35.300 | 247 | ||||||
M5 | 100.000 | 618 | |||||||
C* | 350.000/ 3.520.000 | 2.900/ 29.000 | |||||||
ISO Class 7 | 352.000 | 83.200 | 2.930 | ||||||
M 5,5 | 10.000 | 353.000 | 2.470 | ||||||
M6 | 1.000.000 | 6.180 | |||||||
D* | 3.520.000/ Nie określ. | 20.000/ Nie określ. | |||||||
ISO Class 8 | 3.520.000 | 832.000 | 29.300 | ||||||
M 6,5 | 100.000 | 3.530.000 | 24.700 | ||||||
M7 | 10.000.000 | 61.800 | |||||||
ISO Class 9 | 35.200.000 | 8.320.000 | 293.000 | ||||||
* dla GMP podano wartości W SPOCZYNKU/W DZIAŁANIU. Dla klasy A maksymalna dopuszczalna liczba cząstek ≥ 5,0 µm jest określona przez wymagania normy ISO dla klasy 4. Dla klasy B („w spoczynku”) obowiązuje limit normy ISO klasy 5 dla obu wymiarów cząstek. W klasie C („w spoczynku” oraz „w działaniu”) obowiązuje odpowiednio limit klasy 7 i 8 według normy ISO. Dla klasy D („w spoczynku”) liczba cząstek powinna odpowiadać wymaganiom normy ISO klasy 8
CZYSTOŚĆ MIKROBIOLOGICZNA
Zalecane limity zanieczyszczeń mikrobiologicznych dla stanu pomieszczenia w działaniu (a)
GMP | Próbka powietrza | płytki sedymentacyjne (średnica 90 mm) | płytki odciskowe (średnica 55 mm) | odciski palców (dłoń w rękawiczce z 5 palcami) |
[cfu/m3] | [cfu/4 godziny] (b) | [cfu/płytkę] | [cfu/rękawiczkę] | |
A | <1 | <1 | <1 | <1 |
B | 10 | 5 | 5 | 5 |
C | 100 | 50 | 25 | — |
D | 200 | 100 | 50 | — |
(a) wartości średnie
(b) poszczególne płytki sedymentacyjne mogą być wystawione przez okres krótszy niż 4 godziny
cfu (colony forming unit) = JTK (Jednostka Tworząca Kolonię)
KWALIFIKACJA POMIESZCZEŃ CZYSTYCH
Kwalifikacja pomieszczeń czystych, zwana również walidacją, jest procesem polegającym na pełnym nadzorze nad projektowaniem, budową i uruchomieniem obiektu. W zależności od zakresu wykonywanych robót (obiekt nowy, modernizacja obiektu istniejącego, obiekt bez zmian) określa się niezbędny zakres audytu kwalifikacyjnego. Przeprowadzają go zwykle niezależne podmioty zewnętrzne, które zgodnie z procedurą przewidzianą przez przepisy prawa i normy prowadzą cały proces do momentu uzyskania raportu końcowego. Raport taki stanowi wiarygodną informację o stanie obiektu, uzyskanych klasach czystości i przydatności do celu, jaki został określony przez Użytkownika w Specyfikacji Wymagań Użytkownika (SWU zwanej też często URS – User Requirements Specification.
DQ – DESIGN QUALIFICATION – KWALIFIKACJA PROJEKTU
Audyt polegający na potwierdzeniu zgodności zaprojektowanych rozwiązań technologicznych i technicznych z wymaganiami użytkownika, sprecyzowanymi w Specyfikacji Wymagań Użytkownika (SWU zwanej też URS – User Requirements Specification).
IQ – INSTALLATION QUALIFICATION – KWALIFIKACJA INSTALACYJNA
Audyt polegający na potwierdzeniu zgodności wykonanych / zamontowanych rozwiązań technologicznych i technicznych z wymaganiami użytkownika, sprecyzowanymi w zatwierdzonym podczas audytu DQ projekcie technicznym.
OQ – OPERATIONAL QUALIFICATION – KWALIFIKACJA OPERACYJNA
Audyt polegający na potwierdzeniu poprawności działania wykonanych, uruchomionych i wyregulowanych rozwiązań technologicznych i technicznych, poprzedzonych pozytywnym wynikiem audytu IQ.
Zależnie od podjętych ustaleń, przeprowadza się tą fazę kwalifikacji jako:
„as built” – bez wprowadzonych do pomieszczeń urządzeń i wyposażenia oraz bez personelu
„at rest” – z wprowadzonymi do pomieszczeń urządzeniami i sprzętem użytkownika, ale pozostającym w stanie spoczynku oraz bez personelu.
„in operation” – z wprowadzonymi do pomieszczeń i pracującymi urządzeniami i sprzętem użytkownika oraz z personelem.
PQ – PROCESS QUALIFICATION – KWALIFIKACJA PROCESOWA
Audyt polegający na potwierdzeniu prawidłowości przebiegu i zgodności wyników prowadzonego procesu (produkcji, pracy laboratoryjnej itp.) w odniesieniu do ustalonych kryteriów określonych w SWU (URS) lub indywidualnie jako oddzielny proces po zakończeniu inwestycji. Zwykle wiąże się z oceną jakości finalnego produktu, dokonywaną przez wewnętrzną jednostkę użytkownika odpowiedzialną za Zapewnienie Jakości (QA – Quality Assurance) oraz audytem jednostek zewnętrznych pełniących funkcję nadzorczą nad danym procesem (Główny Inspektor Farmaceutyczny, Główny Inspektor Sanitarny, Główny Inspektor Weterynarii itp.)
